(1952-2011)

Prof. dr hab. Wojciech Chełmicki urodził się 29 listopada 1952 r. w Gnieźnie. Edukację podstawową i na poziomie szkoły średniej ukończył w Katowicach (IX Liceum Ogólnokształcące), by w 1971 r. rozpocząć studia geograficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia ukończył w trybie indywidualnym z wyróżnieniem w 1975 r. uzyskując stopień magistra geografii fizycznej na podstawie pracy Porównanie metod wydzielania odpływu podziemnego na przykładzie dorzecza górnego Dunajca napisanej pod kierunkiem prof. Ireny Dynowskiej.

Od początku swojej kariery naukowej nierozerwalnie związany był z Instytutem Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zaraz po ukończeniu studiów został  zatrudniony jako asystent-stażysta w Zakładzie Hydrografii (obecnie Zakład Hydrologii), kierowanym wówczas przez prof. Irenę Dynowską. Stopień naukowy doktora nauk geograficznych otrzymał w 1982 r. po obronie pracy Obieg wody w stepowej strefie Mongolii, która była wynikiem Jego badań ekspedycyjnych podczas trzech wypraw naukowych do Mongolii organizowanych przez IGiPZ PAN w latach 1976-1978. Kilkumiesięczne serie pomiarowe w obszarze stepowym, na południowej granicy występowania sporadycznej zmarzliny, umożliwiły Mu dokonanie parametrycznej oceny warunków występowania i intensywności spływu powierzchniowego, wsiąkania i parowania z powierzchni gruntu oraz z powierzchni okresowego jeziora, a także na analizę obiegu wody i określenie dynamiki zjawisk wodnych na obszarze półsuchego stepu Mongolii. Stopień naukowy doktora habilitowanego uzyskał w 1993 r. na podstawie rozprawy Reżim płytkich wód podziemnych w Polsce. W pracy tej Wojciech Chełmicki określił prawidłowości wahań zwierciadła wód podziemnych na obszarze Polski na podstawie danych z ok. 500 posterunków IMGW oraz wykazał związek między stopniem kontynentalizmu i oceanizmu klimatycznego a przestrzennym zróżnicowaniem sezonowych wahań zwierciadła wód podziemnych. Wyniki te opublikował m.in. w amerykańskim czasopiśmie "Groundwater" (1993). Tytuł naukowy profesora nauk o Ziemi w zakresie geografii został Mu nadany w 2002 r. Od października 1995 r. pełnił funkcję kierownika Zakładu Hydrologii. 

Zainteresowania badawcze Prof. Wojciecha Chełmickiego były bardzo szerokie. Jego dorobek naukowy obejmuje 170 publikacji, w tym 5 książek autorskich. Są to publikacje nie tylko z zakresu hydrologii, ale także hydrogeologii, hydrochemii, geomorfologii, ochrony środowiska, kartografii hydrologicznej oraz prace z pogranicza geografii fizycznej i geografii kultury. Wśród zagranicznych wydawnictw, w których publikował swoje prace znajdują się m.in.: Geologica Acta, Groundwater, Petermanns Geographische Mitteilungen, IAHS Publications, CEREMAC, INTERPREAVENT, Soil and Water Research, Water Air Soil Pollution,  Episodes. Był inicjatorem, głównym wykonawcą lub wykonawcą wielu grantów ministerialnych oraz inicjatorem przedsięwzięć organizacyjnych o zasięgu krajowym i międzynarodowym.

Główny nurt Jego pracy badawczej dotyczył zagadnień szeroko rozumianych naturalnych i antropogenicznych uwarunkowań kształtowania się zasobów wód podziemnych. Spośród różnorodnych zagadnień podejmowanych przez Niego wymienić należy prace poświęcone metodycznym aspektom wydzielania odpływu podziemnego oraz jego regionalnego zróżnicowania. Był współautorem prac, w których porównywano wyniki uzyskane dla zlewni karpackich za pomocą różnych metod: ścięcia fali wezbraniowej, Natermanna i Wundta (1977, 1978). Kilka prac poświęcił tendencjom zmian zwierciadła wód gruntowych pod wpływem gospodarczej działalności człowieka (1986, 1990). Podsumowaniem rozważań na temat zmian reżimu i zasobów wód podziemnych był rozdział w pracy zbiorowej Przemiany stosunków wodnych w Polsce w wyniku procesów naturalnych i antropogenicznych (1993), którego był współautorem. W latach 1998-2001 uczestniczył - jako jeden z głównych wykonawców - w interdyscyplinarnym projekcie dotyczącym wpływu wahań poziomu zwierciadła wód gruntowych na kształtowanie warunków siedliskowych Puszczy Niepołomickiej. Udało się dokonać m.in. rekonstrukcji wahań wód podziemnych w latach wcześniejszych - przed powstaniem kombinatu metalurgicznego w Nowej Hucie (2002, 2003).

Bardzo wiele prac z zakresu hydrogeologii dotyczyło wypływów wód podziemnych, tj. źródeł. W jednej z pierwszych publikacji krenologicznych szczegółowo opracowane są źródła Niecki Nidziańskiej (1986). Na uwagę zasługują badania mające na celu określenie zakresu i stopnia przemian źródeł na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej, jakim podlegały one od lat 70. XX w. Prace krenologiczne dotyczyły zarówno przemian źródeł związanych ze zmianą zagospodarowania terenu, eksploatacją wód podziemnych i działalnością górniczą, jak i określeniem naturalnych i antropogenicznych uwarunkowań chemizmu ich wód. Badania dotyczące źródeł Wyżyny podjęte były w ramach kierowanego przez niego projektu KBN Zmiany hydrologicznych i hydrochemicznych cech źródeł Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej (1973-1998) oraz rozpoczętego w 2011 r. projektu NCN Przyrodnicze i antropogeniczne przemiany źródeł Wyżyn Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej oraz ich rola w krajobrazie naturalnym i kulturowym. Prof. W. Chełmicki zwracał uwagę na konieczność interdyscyplinarnych badań źródeł (2006). Był też współautorem regionalnego opracowania dotyczącego rozmieszczenia i wydajności źródeł w Polsce, które w wersji angielskiej ukazało się już po Jego śmierci w czasopiśmie "Episodes" (2011). 

Kolejny z nurtów badawczych podejmowanych przez prof. W. Chełmickiego dotyczył zagadnień z pogranicza hydrologii i geomorfologii dynamicznej i fluwialnej. Miał on swój istotny wkład w opracowania dotyczące taksonomii koryt rzecznych w górach w Szkocji na przykładzie rzeki Feshie (1999). Współpracował z Instytutem Fizyki Jądrowej w Krakowie, co umożliwiło przeprowadzenie badań nad erozją gleb na Pogórzu Wielickim przy wykorzystaniu izotopów cezu-137 i cezu-134. Metodę tą wykorzystał też w badaniach migracji materiału zwietrzelinowego na stoku na obszarze Masywu Centralnego we Francji (1997, 1998). W ramach kolejnego projektu finansowanego przez KBN Obieg i transformacja antropogenicznych zanie­czyszczeń w obrębie geoekosystemów progu Pogórza Karpackiego prowadził badania dotyczące dynamiki transportu materiału rozpuszczonego i składu chemicznego wód rzek pogórskich - tematyką tą zainspirował do dalszych badań licznych swoich magistrantów i doktorantów. Zainicjował także badania dotyczące roli opadów atmosferycznych w obiegu związków chemicznych na Pogórzu Wielickim. Jego prace dotyczące chemizmu wód opadowych udokumentowały m.in. zmniejszenie kwasowości opadów wskutek redukcji emisji zanieczyszczeń w ośrodku krakowskim (1992).

Profesor podejmował także prace z zakresu tradycyjnie rozumianej hydrologii dynamicznej. Wykonał opracowania dotyczące hydrografii i bilansu wodnego eksperymentalnych zlewni badawczych na Pogórzu Wielickim. Zajmował się także charakterystyką reżimów rzek karpackich, a wyniki tych badań opublikowane zostały m.in. jako rozdział w monografii Dorzecze górnej Wisły  pod redakcją I. Dynowskiej i M. Maciejewskiego (1991). W ramach działalności Komisji Nauk Geograficznych PAN powstało opracowanie dotyczące hydrologii karpackiej, którego był współredaktorem. Zawiera ono m.in. opracowanie reżimów rzek karpackich w różnych wieloleciach (1998-1999). W nurcie tych badań mieści się udział oraz kierowanie zadaniami badawczymi realizowanymi w UJ w ramach projektu zamawianego przez MNiI: Ekstremalne zdarzenia meteorologiczne i hydrologiczne w Polsce. Ocena zdarzeń oraz prognozowanie ich skutków dla środowiska życia człowieka.

Profesor Wojciech Chełmicki uczestniczył w organizacji Stacji Naukowej IGiGP UJ w Łazach k. Bochni, która powstała w 1984 r. i kierował nią w latach 1995-2001. Od 1986 r. gromadzone są tam dane pochodzące z posterunków hydrometrycznych, założonych na ciekach odwadniających małe zlewnie pogórskie oraz dane ze stacji meteorologicznej. Badania prowadzone na Stacji mają charakter interdyscyplinarny i zmierzają do lepszego poznania struktury środowiska geograficznego i jego odporności na wpływy antropogeniczne. W ramach projektu Struktura, geneza i fun­kcjo­no­wa­nie systemów fizyczno­geo­gra­ficznych progu Karpat, kierowanego przez Ludwika Kaszowskiego, brał udział w badaniach mających na celu rozpoznanie podstawowych elementów środowiska wodnego tego obszaru. Był współautorem opracowań dotyczących obiegu antropogenicznych zanieczyszczeń w zlewniach progu Karpat na podstawie składu chemicznego opadów atmosferycznych.

W ostatnich latach poszerzył swoje zainteresowania o problematykę dotyczącą kartografii hydrologicznej. Brał udział w realizacji tworzenia Mapy Hydrograficznej Polski 1:50000, będąc konsultantem większości arkuszy województwa małopolskiego oraz kilku arkuszy województwa świętokrzyskiego, a także  był współautorem komentarza do 22 arkuszy map, głównie z obszaru Pogórza, Beskidów, Tatr Zachodnich oraz Niecki Nidziańskiej (2003, 2004, 2006)

Był naukowcem bardzo pedantycznym, zwracającym uwagę na stosowanie odpowiedniego nazewnictwa geograficznego. Na uwagę zasługuje fakt, że był współautorem międzynarodowego słownika hydrologii inżynierskiej, opracowanego w językach: angielskim, francuskim, armeńskim, rosyjskim, rumuńskim i polskim (2005) oraz autorem opracowań wielu haseł hydrologicznych w encyklopediach i słownikach geograficznych.

Oddzielnym, bardzo ważnym  polem działania Prof. Wojciecha Chełmickiego były redakcje; był inicjatorem i redaktorem 10 opracowań naukowych. Praca ta wymagała od Niego nie tylko doskonałej znajomości tematyki, ale także umiejętności współpracy z szerokim gronem specjalistów i kierowania zespołem autorskim. Był redaktorem lub współredaktorem m.in. monografii: Interdyscyplinarność w badaniach dorzecza (1999), Przemiany środowiska na Pogórzu Karpackim, t. 1: Procesy, gospodarka, monitoring (2001), Źródła Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej. Zmiany w latach 1973-2000 (2001), Hydrological extremes in small basins (2009) oraz tomów czasopism: Prace Geograficzne The Carpathian Foothills Marginal Zone, Man and Environment (1998) oraz Folia Geographica, ser. Geographica-Physica Hydrologia karpacka z perspektywy końca XX wieku (1998-1999), Meteorologiczne, hydrologiczne i geomorfologiczne zjawiska ekstremalne w południowej Polsce (2006). Od 1999 r. był członkiem Komitetu Redakcyjnego czasopisma "Prace Geograficzne", a od kilku lat jego naczelnym redaktorem. Od 2006 r. pełnił funkcję redaktora naczelnego "Folii Geographica, seria Geographica-Physica", czasopisma wydawanego wspólnie przez IGiPZ PAN i IGiGP UJ. Był również przewodniczącym Rady Wydawniczej Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ (od 2000 r.).

Równolegle z działalnością naukową przez cały czas pracy w Instytucie prowadził działalność dydaktyczną. Był zasłużonym nauczycielem akademickim, cenionym wykładowcą i dydaktykiem, wychowawcą wielu pokoleń studentów i kadry naukowej geografów. Brał czynny udział w kolejnych reformach studiów geograficznych, a także współtworzył kierunek studia biologiczno-geograficzne na Wydziale BiNoZ UJ.  Prowadził wykłady, ćwiczenia laboratoryjne i terenowe z zakresu hydrologii ogólnej, hydrologii kontynentalnej, ochrony zasobów wodnych, gospodarki wodnej, procesów hydrologicznych i geomorfologicznych w zlewni, analizy chemicznej wód. Był także organizatorem i wykładowcą na kursach Land, tourism and people of Central Europe i  Poland in the geography of Europe oraz Environmental  problems of South of Poland przeznaczonych dla studentów zagranicznych. Prowadził też wykłady w jęz. angielskim dla studentów amerykańskich i kanadyjskich, organizowane przez Szkołę Języka i Kultury Polskiej UJ. Prof. W. Chełmicki odbywał długoterminowe staże naukowe w University of Wisconsin, State University of New York i National Center for Geographical Information and Analysis w Buffalo, Appallachian State University w Północnej Karolinie, gdzie także wykładał.

Pod kierunkiem Prof. Wojciecha Chełmickiego powstało 12 prac licencjackich, 66 prac magisterskich, w tym cztery prace magisterskie z zakresu hydrogeologii i hydrochemii płytkich wód podziemnych z obszaru Pogórza Karpackiego i Puszczy Niepołomickiej wykonane przez studentów z University College London (w ramach programu Tempus). Był promotorem czterech prac doktorskich oraz recenzentem wielu prac doktorskich i rozpraw habilitacyjnych.

Ważnym elementem kształcenia są podręczniki; Prof. Wojciech Chełmicki jest autorem powszechnie wykorzystywanego w uniwersytetach i szkołach wyższych podręcznika akademickiego Woda. Zasoby, degradacja, ochrona (2001), który stanowi syntezę wcześniejszych Jego książek: Degradacja i ochrona wód, Część pierwsza - Jakość (1997) oraz Degradacja i ochrona wód, Część druga  - Zasoby (1999). Są to opracowania poświęcone problematyce jakości i zasobów wody w kontekście zagrożeń antropogenicznych. Intencją Autora było możliwie szerokie ujęcie zagadnienia, dla ukazania wielowątkowego i interdyscyplinarnego charakteru prezentowanej problematyki. Książka przeznaczona jest dla bardzo szerokiego kręgu odbiorców zainteresowanych ochroną środowiska. Prof. W. Chełmicki jest również autorem kilku rozdziałów podręcznika Zlewnia. Właściwości i procesy (2003, 2006).

Profesor Wojciech Chełmickii był członkiem wielu towarzystw naukowych w Polsce i za granicą. Pełnił funkcję narodowego korespondenta Grupy Badawczej Europejskiej Sieci Zlewni Eksperymentalnych i Reprezentatywnych (ERB), był członkiem International Association of Hydrological Sciences, Krajowej Rady Gospodarki Wodnej, Sekcji Hydrologii Komitetu Gospodarki Wodnej PAN, Komisji Nauk Geograficznych PAN, Komisji Hydrologicznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Polskiego Towarzystwa Geofizycznego. Uczestniczył w pracach międzynarodowych komitetów naukowych trzech konferencji (Turyn, Luxemburg, Berchtesgarden). Był członkiem komisji w UKA (geografia).

Zarówno dorobek naukowy, organizacyjny, jak i Jego zaangażowanie w edukację akademicką, jest świadectwem ogromnej pracowitości, rzetelności. Za działalność naukową, prof. Wojciech Chełmicki otrzymał nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz kilka nagród Rektora UJ. Przejawem Jego ogromnej i nieugiętej pasji badawczej jest grant własny, który jest kontynuacją badań nad źródłami Wyżyn Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej przyznany w 2011 r., a którego realizacja w zakresie prac terenowych rozpoczęta została miesiąc przed Jego śmiercią; w pracach tych aktywnie uczestniczył mimo ograniczeń zdrowotnych.

Prof. Wojciech Chełmicki, do końca życia był bardzo aktywny zarówno w pracy dydaktycznej, jak i w badaniach naukowych. Odszedł niespodziewanie, w pierwszy dzień roku akademickiego 2011/2012, podczas podróży służbowej w Luksemburgu w wyniku nieszczęśliwego wypadku komunikacyjnego - Człowiek niezwykły, o szerokich horyzontach badawczych, inteligencji i pasji badawczej, cechujący się bezkompromisową uczciwością, rzetelnością i pracowitością, cieszący się powszechnym szacunkiem i autorytetem, wymagający od siebie, niezwykle życzliwy dla innych.

Został pochowany na Cmentarzu Batowickim w Krakowie.

(1924-2010)

Mgr Jerzy Dynowski-Balcer - urodził się 25 lipca 1924 r. w Pruchniku (ok. 20 km na południe od Jarosławia) w rodzinie nauczycielskiej. Sześć klas szkoły powszechnej ukończył w Nadwórnej (obecnie Ukraina), po czym w 1936 r. rozpoczął naukę w gimnazjum. W tym samym roku stracił ojca i w celu utrzymania rodziny zaczął podejmować prace jako robotnik najemny. Szkoły średniej (radzieckiej) nie ukończył z powodu wybuchu wojny radziecko-niemieckiej w 1941 r. Po utworzeniu Wojska Polskiego wstąpił w jego szeregi w 1944 r. i służył w 1 pułku artylerii I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki, skąd - po zakończeniu wojny - został zdemobilizowany jako niezdolny do służby z powodu kontuzji. Po zdemobilizowaniu, wyjechał w 1946 r. na Ziemie Odzyskane i zaczął uczęszczać do Liceum Pedagogicznego w Głogówku, gdzie złożył egzamin dojrzałości. Po maturze, w 1948 r. rozpoczął studia w Uniwersytecie Jagiellońskim. Pracę magisterską pt. "Charakterystyka hydrograficzna dorzecza górnej i środkowej Szreniawy" napisał pod kierunkiem prof. Mieczysława Klimaszewskiego na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w 1951 r. Zarówno praca, jak i egzamin ostateczny oraz pisemna praca końcowa ("Układy sieci rzecznej i ich pochodzenie") zostały ocenione na ocenę bardzo dobrą. Będąc na ostatnim roku studiów, został zatrudniony jako młodszy asystent w Katedrze Geografii Fizycznej Instytutu Geografii UJ. Studia ukończył w 1952 r. i w maju tego samego roku ożenił się z Ireną Meyer - ówczesną studentką geografii. W roku akademickim 1956/57 zatrudniony był także jako w charakterze asystenta na Wydziale Zaocznym Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie.

Już na początku lat 60. XX wieku, Jerzy Dynowski był zaangażowany w organizację laboratorium hydrochemicznego, które formalnie zaczęło istnieć po powołaniu do życia w 1971 r. Zakładu Hydrografii. Był to czas, kiedy w Instytucie Geografii zachodziły liczne zmiany instytucjonalne, tworzyły się nowe zakłady i pracownie. Laboratorium było miejscem pracy J. Dynowskiego przez prawie 40 lat - do 1991 r. - tj. do czasu przejścia na emeryturę. Istnienie Laboratorium, którego J. Dynowski był kierownikiem, umożliwiało zarówno pracownikom Instytutu, jak i studentom, prowadzenie badań nad chemizmem wód - początkowo gruntowych, zaś z czasem także powierzchniowych. J. Dynowski pełnił wielokrotnie funkcję opiekuna grup studenckich podczas ćwiczeń terenowych (tzw. praktyk hydrograficznych). Jest autorem regionalnych opracowań hydrograficznych, współautorem opracowań dydaktycznych i metodycznych z zakresu hydrochemii i hydrografii. Łącznie opublikował ok. 20 prac. Na szczególną uwagę zasługuje opracowanie pt. Stosunki wodne obszaru miasta Krakowa (1974), w którym została przedstawiona m.in. sieć rzeczna miasta, zanalizowana dynamika stanów wody, przepływów, temperatury wody oraz materiału unoszonego. Oceniono także stopień zanieczyszczenia wód Wisły. Załącznikiem do opracowania była mapa hydrograficzna Krakowa, która została w 1988 r. włączona do Atlasu Miasta Krakowa. Charakterystyka hydrograficzna Krakowa opracowana przez J. Dynowskiego w latach 90. XX jest bardzo pomocna jako materiał porównawczy w analizach odnoszących się do przemian stosunków wodnych na terenie dużego miasta. Wśród innych artykułów poświęconych zagadnieniom regionalnym wyróżniają się charakterystyki hydrograficzne zlewni Białej i Czarnej Wisełki (1961) oraz zlewni Budzisza (1963) a także charakterystyka hydrochemiczna wód gruntowych wyżyn Krakowskiej i Miechowskiej (1974, współautorka Elżbieta Zbadyńska).

Pod koniec lat 50. XX wieku, Jerzy Dynowski wraz z Ireną Dynowską opublikowali skrypt uniwersytecki pt. Ćwiczenia hydrograficzne (1958). Był to prawdopodobnie pierwszy lub jeden z pierwszych skryptów hydrograficznych, jakie ukazały się w Polsce. Sześć lat później ukazał się kolejny - pt. Ćwiczenia z hydrografii dla geografów (1964), zaś dwa lata po powstaniu Zakładu Hydrografii, powstał następny skrypt pt. Analiza chemiczna wód. Skrypt dla geografów (1974, współautorka Alicja Tlałka). Zarówno Ćwiczenia... jak również Analiza... były wielokrotnie wznawiane i służyły jako pomoc dydaktyczna wielu pokoleniom geografów.

Jerzy Dynowski zmarł 3 marca 2010 r. w Krakowie po kilkumiesięcznej, ciężkiej chorobie, w wieku 86 lat. Został pochowany na cmentarzu w Batowicach w grobowcu rodzinnym, w którym spoczywa m.in. prof. Irena Dynowska (1929-1995). Zapamiętamy Go jako człowieka uczynnego, przyjacielskiego, o bardzo specyficznym poczuciu humoru, współtwórcę i organizatora hydrochemicznego warsztatu badawczego w okresie powojennym.

(1937-2002)

Dr hab. Alicja Tlałka urodziła się 27 marca 1937 r. w Krakowie, gdzie spędziła kilka pierwszych lat swojego dzieciństwa. Tu rozpoczęła naukę w szkole podstawowej, którą ukończyła we Wrocławiu. W roku 1951 powróciła do Krakowa, gdzie kontynuowała edukację w Technikum Pocztowym, sfinalizowaną dyplomem "Przodownika Nauki i Pracy Społecznej". W 1954 r. podjęła studia geograficzne na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego, w 1959 r. uwieńczone uzyskaniem tytułu magistra geografii fizycznej. Jej praca magisterska pt. Stosunki hydrograficzne dorzecza Będkówki, Kobylanki, Bolechówki i Kluczwody została oceniona na bardzo dobrze. Po ukończeniu studiów rozpoczęła pracę w szkole podstawowej w charakterze nauczycielki, lecz po trzech latach znalazła się znowu w Uniwersytecie Jagiellońskim - już jako doktorantka Studium Doktoranckiego w Katedrze Geografii Fizycznej, gdzie po upływie czterech lat, tj. w roku 1966, została zatrudniona na stanowisku starszego asystenta. W 1968 r. obroniła pracę doktorską pt. Obieg wody w zrębowym obszarze wyżynnym na przykładzie dorzecza Rudawy, której promotorem był Mieczysław Klimaszewski. Za pracę tą otrzymała nagrodę Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego III stopnia. Rok po obronie pracy doktorskiej, tj. 1 października 1969, została powołana na stanowisko adiunkta w Katedrze Geografii Fizycznej IG UJ, i na tym stanowisku pozostawała przez 15 lat - aż do momentu opuszczenia Instytutu Geografii UJ (tj. do 30 września 1984). Półtora roku wcześniej obyło się kolokwium habilitacyjne, na którym została przedstawiona praca pt. Geograficzne zróżnicowanie niżowek w dorzeczu Górnej Wisły. W czerwcu 1983 r. CKK ds. Kadr Naukowych zatwierdziła uchwałę w sprawie nadania Alicji Tlałce stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk geograficznych w zakresie hydrologii. Zmarła 18 grudnia 2002 r. po długiej i ciężkiej chorobie. Została pochowana na cmentarzu w Batowicach położonym w północnej części Krakowa.

Kariera naukowa Alicji Tlałki trwała osiemnaście lat. W tym czasie, Alicja Tlałka - oprócz pracy naukowo-badawczej - prowadziła także działalność dydaktyczną i organizacyjną. Już będąc słuchaczem Studium Doktoranckiego IG UJ, Alicja Tlałka opublikowała w Zeszytach Naukowych UJ (1963) najważniejsze wyniki swojej pracy magisterskiej. W dalszej pracy naukowo-badawczej  Alicja Tlałka skupiła się na obiegu wody na krasowym obszarze wyżynnym o budowie zrębowej z uwzględnieniem dynamiki krążenia, przestrzennego zróżnicowania zjawisk wodnych oraz cech fizyczno-czemicznych wody. Efektem tych badań była praca doktorska oraz artykuły opublikowane w Przeglądzie Geograficznym (1967, 1968), Zeszytach Naukowych UJ (1967, 1970) i Dokumentacji Geograficznej (1969) oraz  Bulletin de l'Academie Polonaise des Sciences (1969).

Na początku lat 70. Alicja Tlałka brała udział w pracach interdyscyplinarnego zespołu "Człowiek i środowisko",  realizującego tematy badawcze dla potrzeb planowania przestrzennego. W ramach tej działalności wykonała opracowanie pt. Zagadnienie biofizycznych stref ochronnych aglomeracji krakowskiej dla Miejskiej Pracowni Urbanistycznej miasta Krakowa oraz mapę dotyczącą zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych oraz deficytów wody na obszarze aglomeracji krakowskiej (1972).

Ważny nurt badawczy, w którym Alicja Tlałka uczestniczyła  w  połowie lat 70. stanowiła problematyka tworzenia map hydrograficznych -  w szczególności map odpływu. Wraz z Antonim Dobiją, Ireną Dynowską oraz Kazimierzem Trafasem brała udział w przygotowaniu projektu barwnej mapy hydrograficznej świata w skali 1:2 500 000 na przykładzie Polski, który został przedstawiony na Międzynarodowym Kongresie Geograficznym w Moskwie w 1976 r.

Kolejnym tematem, któremu Alicja Tlałka poświęciła następne lata swojej pracy badawczej był - ważny m.in. z punktu widzenia gospodarki wodnej - problem przepływów niskich. Wyniki badań zostały zawarte w rozprawie habilitacyjnej (1982), w której Autorka przedstawiła zmienność odpływu niżówkowego w czasie lata, zróżnicowanie przestrzenne niżówek, warunki ich powstawania oraz dokonała typologii niżówek w dorzeczu górnej Wisły. Ten temat badawczy został zasygnalizowany we wcześniejszych publikacjach Alicji Tlałki dotyczących metod wyznaczania granicznych wartości niżówek (Przegląd Geofizyczny, Zeszyty Naukowe UJ; 1979) oraz związku niżówek z wybranymi elementami środowiska geograficznego (Przegląd Geofizyczny 1982). W pracach Autorka zwróciła m.in. uwagę na konieczność budowy niewielkich zbiorników retencyjnych umożliwiających gromadzenie wody na obszarach górskich we wschodniej części dorzecza górnej Wisły, gdzie niżówki letnie są szczególnie głębokie.

Nową metodą badawczą wprowadzoną w latach 60. w ośrodku krakowskim było kartowanie hydrograficzne, któremu Alicja Tlałka (wraz z K. Wit-Jóźwik)  poświęciła jedno z opracowań (Zeszyty Naukowe UJ, 1978). Ważną pozycją w dorobku naukowym Alicji Tlałki był dwutomowy skrypt podstawowego kursu hydrografii pt. Hydrografia, napisany przy współudziale autorskim Ireny Dynowskiej, wydany przez Wydawnictwo UJ (1978). Pierwszy tom został poświęcony potamologii i hydrogeologii, natomiast drugi - limnologii, glacjologii, oceanografii, bilansowi wodnemu oraz cechom fizyczno-chemicznym wód. Skrypt odznacza się bogatą szatą graficzną ilustrującą i objaśniającą opisywaną problematykę. Cztery lata później został on wydany przez PWN w formie jednotomowego podręcznika. Zarówno skrypt, jak i podręcznik, do dziś służą jako podstawowy i obligatoryjny materiał do kursu z hydrologii studentom geografii zarówno na studiach dziennych, jak i zaocznych. W swoim dorobku, Alicja Tlałka posiada również pozycje na temat problematyki prac wykonywanych w Zakładzie Hydrografii UJ, które opublikowała w Gospodarce Wodnej (1973) oraz Hydrografii Polskiej (1977, 1990).

Możliwość pogłębienia swoich zainteresowań badawczych miała Alicja Tlałka podczas miesięcznego pobytu w Uniwersytecie  Łomonosowa w Moskwie w 1969 r. oraz w czasie krótkoterminowego wyjazdu do Belgii w 1976 r. a także dzięki kontaktom z jednym z czołowych hydrologów europejskich - Reinerem Kellerem, który gościł w IG UJ w 1977 r.

Pracą  dydaktyczną Alicja Tlałka zajmowała się już będąc doktorantką w Katedrze Geografii Fizycznej Instytutu Geografii UJ. Prowadziła wówczas ćwiczenia i praktyki terenowe z hydrografii dla studentów II roku geografii, wykłady dla studentów archeologii i etnografii, zaś w późniejszych latach - zajęcia z potamologii i gospodarki wodnej na studiach dziennych oraz z hydrografii na studiach zaocznych. W jednej z opinii z lat 80., Irena Dynowska - ówczesny kierownik Zakładu Hydrografii IGUJ pisała: "Dr Alicja Talłka jest bardzo sumienna, pracowita, obowiązkowa, systematyczna. Potrafi sobie dobrze zorganizować warsztat pracy. Jest odpowiedzialnym pracownikiem naukowo-dydaktycznym. Wykazuje duży zapał do pracy. Zajęcia dydaktyczne realizuje bardzo sumiennie i dobrze. (...)  Studenci bardzo wysoko ocenili poziom tych zajęć. Dr Alicja Tlałka ma bezpośredni i życzliwy stosunek do studentów". Alicja Tlałka była również opiekunem prac magisterskich.

Działalność organizacyjna Alicji Tlałki przejawiała się m.in. w uczestnictwie w pracach komisji rekrutacyjnych, w których  pełniła funkcję egzaminatora oraz w pracach organizacji naukowych. Już od 1969 Alicja Tlałka została członkiem Komisji Nauk Geograficznych PAN w Krakowie. Była także członkiem Polskiego Towarzystwa Geofizycznego (oddz. w Krakowie), gdzie w latach 1976-1983 pełniła funkcję sekretarza. Przez kilka lat należała do Związku Nauczycielstwa Polskiego. W roku 1971 aktywnie uczestniczyła w przygotowaniu Ogólnopolskiej Konferencji Hydrograficznej organizowanej przez Zakład Hydrografii UJ przy współudziale Komisji Hydrograficznej PTG - w tym - wycieczek konferencyjnych na obszar wyżyn, będących terenem wieloletnich badań Zakładu Hydrografii IG. Alicja Tlałka pełniła także funkcje społeczne, jako sekretarz Komisji Stypendialnej IG UJ oraz członek Wydziałowej Komisji Stypendialnej.

Alicja Tlałka poprosiła o zwolnienie z Instytutu Geografii na początku lat 80. Jej prośba podyktowana była względami rodzinnymi. Wyjechała do USA, skąd po pewnym czasie wróciła mając już poważne kłopoty zdrowotne. W ostatnich latach swojego życia bardzo dzielnie zmagała się z ciężka chorobą. Ci, którzy Ją pamiętają sprzed dwudziestu lat, mają w oczach jej uśmiechniętą twarz wyrażającą życzliwość, radość istnienia i gotowość niesienia pomocy innym.

(1929-1995)

Prof. dr hab. Irena Dynowska (właśc. Irena de Dynowska-Balcer, de domo Mayer) urodziła się 10 lutego 1929 r. w Krakowie, w rodzinie Ryszarda i Olgi Mayerów. W 1931 r. rodzice razem z córką przenieśli się do Łodzi. Tam też uczęszczała do szkoły powszechnej i gimnazjum, gdzie uzyskała świadectwo tzw. małej matury. Po ponownej przeprowadzce rodziców (1947), tym razem do podbeskidzkiego Bielska, w 1948 r. zdała maturę, by następnie wstąpić na studia geograficzne na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pracę magisterską pt. Hydrografia dorzecza Dłubni pisała pod kierunkiem Mieczysława Klimaszewskiego. Dyplom magistra filozofii w zakresie geografii fizycznej uzyskała w 1952 r. W tymże roku związała się węzłem małżeńskim z Jerzym Dynowskim-Balcerem, wówczas już asystentem w Instytucie Geografii. W latach 1952-1953 pracowała w Towarzystwie Wiedzy Powszechnej i przez kolejny rok była asystentem w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie, a następnie w latach 1954-1959 kontynuowała studia aspiranckie w Instytucie Geografii UJ, gdzie w 1959 r. otrzymała stanowisko asystenta. Pracę doktorską przygotowała pod kierunkiem M. Klimaszewskiego (Obieg wody w obszarze wyżynnym zbudowanym z marglu kredowego na przykładzie dorzecza górnej Szreniawy) obroniła na początku 1961 r. uzyskując tytuł doktora nauk przyrodniczych. W celu zaznajomienia się z metodami badań hydrologicznych wyjeżdżała kilkakrotnie do Niemiec (ówczesna Niemiecka Republika Demokratyczna), na Węgry oraz do Wielkiej Brytanii, Francji i Niemieckiej Republiki Federalnej. Prace badawcze prowadziła na Wyżynach Krakowskiej i Miechowskiej badając przede wszystkim źródła tego obszaru. Od początku pracy naukowej w Instytucie Geografii UJ aktywnie uczestniczyła w rozwijaniu kierunku hydrograficznego w ramach studiów geograficznych. W 1972 r. otrzymała stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy Typy reżimów rzecznych w Polsce. Dwa lata później została kierownikiem Zakładu Hydrografii (od 2000 r. Zakład Hydrologii) Instytutu Geografii UJ, którą to funkcję pełniła nieprzerwanie do końca życia. Za pracę doktorską i habilitacyjną otrzymała nagrody Ministra III stopnia. W 1983 roku została profesorem nadzwyczajnym, w 1990 roku uzyskała tytuł profesora zwyczajnego.

Dorobek naukowy prof. Ireny Dynowskiej liczy około 140 pozycji głównie z zakresu hydrologii. Początkowo jej zainteresowania badawcze skoncentrowane były na hydrografii Wyżyn Krakowskiej i Miechowskiej. Wynikiem badań prowadzonych w latach 70. XX w. są m.in. publikacje wydane Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej PAN

Cenne przyrodniczo źródła na Wyżynie Miechowskiej oraz Cenne przyrodniczo źródła na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiejw których zaproponowała objęcie wielu źródeł prawną ochroną. Wielką wartość dokumentacyjną stanowi obszerna monografia z roku 1983 pt. Źródła Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej, bowiem wiele źródeł uległo zanikowi lub degradacji w wyniku postępujące antropopresji. Do problematyki źródeł powróciła jeszcze w syntetycznym opracowaniu pt. Regionalne zróżnicowanie źródeł w Polsce (1986) oraz w opracowanej mapie zamieszczonej w Atlasie zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski (1994). Inny, ważny nurtem badawczy I. Dynowskiej dotyczył przestrzennego zróżnicowania i dynamiki odpływu rzecznego. Najważniejszym opracowaniem z tego zakresu są Typy reżimów rzecznych w Polsce (1971, Zeszyty Naukowe UJ, Prace geograficzne) o znaczeniu podstawowym dla wszystkich badaczy zajmujących się zróżnicowaniem stosunków wodnych w Polsce. Z tą tematyką wiążą się też liczne prace metodyczne i regionalne dotyczące odpływu podziemnego rzek.

Kartografia hydrologiczna jest kolejnym nurtem badawczym I. Dynowskiej. Poza mapą źródeł była Ona autorką Mapy rzecznych Polski (1971), mapy Odpływ rzeczny w Atlasie Rzeczypospolitej Polskiej (1994) oraz współautorką Hydrologicznej mapy świata (1976) a także autorką map Hydrologia w atlasach województw bielskiego i tarnowskiego (1981, 1988). I. Dynowska uczestniczyła w pracach międzynarodowego zespołu, przygotowującego pod egidą UNESCO syntezę Hydrological Maps: A Contribution to the International Hydrological Decade (1977). Dużą uwagę poświęciła I. Dynowska antropogenicznym przemianom stosunków wodnych. W latach 80. i 90. XX w. powstało na ten temat szereg oryginalnych publikacji. Do najważniejszych należą dwutomowe Dorzecze górnej Wisły (1991) oraz Przemiany stosunków wodnych w Polsce w wyniku procesów naturalnych i antropogenicznych (1993). W obu przypadkach była inicjatorką i redaktorką tych opracowań, w których uczestniczyli przedstawiciele wielu ośrodków naukowych w Polsce.

Ważną dziedziną życia I. Dynowskiej była dydaktyka. Prowadziła Ona wykłady z różnych dziedzin hydrologii oraz była współautorką skryptu pt. Ćwiczenia z hydrografii (1971, 1978, 1980, 1981) oraz dwutomowego podręcznika Hydrografia (1978) wydany jako dzieło jednotomowe w roku 1982. Wypromowała prawie dwustu magistrantów w zakresie specjalności hydrografia. Była promotorem pięciu prac doktorskich oraz patronowała sześciu rozprawom habilitacyjnym.

Prof. I. Dynowska miała duże osiągnięcia w zakresie organizacji życia naukowego zarówno w środowisku krakowskim jaki i krajowym i zagranicznym. W latach 1984-1991 pełniła funkcję zastępcy dyrektora ds. naukowych Instytutu Geografii, zaś od roku 1984 była członkiem Komisji ds. Przewodów Doktorskich na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi. W 1990 r. została członkiem Uczelnianej Komisji Wyborczej, zaś w r. 1993 została wybrana na członka Senatu UJ.

Należała do wielu organizacji naukowych. W latach 1976-1990 pełniła funkcję przewodniczącej Komisji Hydrograficznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego, a od 1982 również Komisji Nauk Geograficznych Oddziału PAN w Krakowie. Od 1987 r. była zastępcą przewodniczącego Rady Naukowej Zakładu Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN. Jako członek zarządu działała w Polskim Towarzystwie Geograficznym (od 1978), w Ośrodku Dokumentacji Fizjograficznej PAN (od 1977) oraz w Komisji Gospodarki Wodnej PAN Oddziału w Krakowie (od 1978). Była także członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie oraz członkiem kilku komitetów PAN: Zagospodarowania Ziem Górskich, (od 1978), Gospodarki Wodnej (od 1978), Nauk Geograficznych (od 1984) oraz Komitetu Narodowego ds. Międzynarodowej Unii Geograficznej (od 1978). Uczestniczyła w pracach Komitetu Redakcyjnego czasopisma "Folia Geographica" seria "Geographia Physica", była też zastępcą rady Redakcyjnej "Studia Naturae" (od 1993). Uczestniczyła w pracach Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej jako członek rady naukowej (od 1978). Współpracowała z Politechnika Krakowską (od 1984) jako redaktor interdyscyplinarnego opracowania monograficznego dorzecza górnej Wisły. Bardzo czynnie pracowała jako przewodnicząca Sekcji Geografii Komisji Podręcznikowej Polska - Niemcy (od 1986), której celem była rewizja treści szkolnych podręczników do geografii. Utrzymywała kontakty z Instytutem Geografii Uniwersytetu we Freiburgu i w Exeter oraz z Instytutem Geografii Uniwersytetu w Brunszwiku. Działała w ramach Grupy Roboczej Międzynarodowego Programu Hydrologicznego Międzynarodowej Unii Geograficznej. Od 1964 r. brała udział prawie we wszystkich kongresach Unii, podczas których przedstawiała wyniki swoich badań.

Za wybitne osiągnięcia w pracy naukowej, dydaktycznej i społecznej prof. Irena Dynowska została uhonorowana wieloma odznaczeniami państwowymi oraz wyróżnieniami i nagrodami, spośród najważniejszymi są: Złoty Krzyż Zasługi (1975), Złota Odznaka Polskiego Towarzystwa Geograficznego (1975), Krzyż Kawalerski Odrodzenia Polski (1983), dwie nagrody Sekretarza Naukowego PAN (1981, 1986), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1993) oraz wspomniana nagroda Ministra.

Prof. Irena Dynowska zmarła 2 września 1995 r. w Krakowie. Została pochowana na cmentarzu Prądnik Czerwony w Krakowie znanym jako cmentarz w Batowicach.

(1947-1991)

Dr Antoni Dobija urodził się 25 lutego 1947 r. w Buczkowicach koło Szczyrku. Po ukończeniu liceum ogólnokształcącego w Bielsku-Białej w 1965 r. podjął studia geograficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jako student odznaczał się wielką pasją badawczą. Studia ukończył z wyróżnieniem, po czym rozpoczął pracę w Instytucie Geografii UJ. Po obronie pracy doktorskiej (1979) pt. Sezonowa zmienność odpływu w zlewni górnej Wisły (po Zawichost) uzyskał stanowisko adiunkta, na którym pracował do końca życia. W wieku 45 lat, 9 listopada 1991 r. zginął tragicznie w Tatrach, gdzie wraz ze studentem Stanisławem Kędzią podążał w Kotła Mięguszowieckiego w celu dokonania obserwacji i pomiarów płata śnieżnego zalegającego w Kotle. Został pochowany na cmentarzu w rodzinnych Buczkowicach, u stóp Beskidu Śląskiego, gór, do których często wracał, po których często wędrował.

Góry były szczególnym obiektem jego zainteresowań i tą miłości do gór zarażał studentów. Jako nauczyciel akademicki był bardzo wymagający. W pracy naukowej koncentrował się głównie na zagadnieniach hydrologicznych i geomorfologicznych Karpat oraz możliwościach zastosowania technik komputerowych w geografii. Interesował się ponadto zjawiskami krasowymi i florą Karpat. Jego najważniejsze opracowania dotyczyły sezonowej zmienności odpływu w dorzeczu górnej Wisły (1981), znaczenia parametrów fizjograficznych dla ustalenia wielkości odpływu rzecznego (1975), wpływu urbanizacji na stosunki wodne (1975) oraz stosunków wodnych różnych regionów w obrębie dorzecza górnej Wisły a także dynamiki procesów geomorfologicznych na stokach górskich (1973). Opracował wiele map hydrograficznych, m.in. województw krakowskiego, tarnowskiego, bielskiego. Był współtwórcą idei mapy hydrologicznej świata w skali 1 : 2 500 000.

Wiele czasu poświęcił tworzeniu cyfrowej bazy danych obejmującej wieloletnie serie obserwacyjne przepływów i opadów w ramach rozprawy habilitacyjnej zmierzającej do syntezy zmienności elementów bilansu wodnego na obszarze Polski; nie zdążył jej dokończyć.

Brał udział w licznych badaniach terenowych; był uczestnikiem wyprawy naukowej na Spitsbergen podczas lata polarnego w 1984 r., gdzie prowadził m.in. pomiary opadu deszczomierzem jamowym. A. Dobija był pierwszym geografem w IG UJ, który stosował w swoich badaniach techniki komputerowe. Wiele pasji i energii poświęcił na doskonalenie bazy komputerowej i organizację laboratorium komputerowego dla pracowników i studentów Instytutu Geografii UJ. Jego imię nosi Laboratorium Komputerowe w Instytucie Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ.